Σήμερα ο μέσος Έλληνας δοκιμάζεται ποικιλοτρόπως. Πιστεύετε ότι η τέχνη και ειδικότερα η ποίηση μπορεί να βοηθήσει;
Δεν μπορώ να σκεφτώ με ποιον τρόπο θα μπορούσε να βοηθήσει η τέχνη, πόσο μάλλον η ποίηση. Αν τυχόν κάπου βοηθούσε, θα ήταν ίσως στην κατάκτηση κάποιας αυτοσυνειδησίας ή στην διεισδυτικότερη θέαση ορισμένων φαινομένων.
Ο συγγραφέας είναι ένας πνευματικός άνθρωπος της εποχής του. Ποιος θα έπρεπε να είναι ο ρόλος του στο σήμερα;
Ο “συγγραφέας” είναι μία ιδιότητα που μοιάζει να πολλαπλασιάζεται στον καιρό μας. Αγνοώ, ωστόσο, τι μπορεί να σημαίνει ο όρος “πνευματικός άνθρωπος”. Πάντως, ο ρόλος του συγγραφέα δεν θα έπρεπε να διαφέρει από τον ρόλο του καθενός μας. Παρόλο που παραμένει ο «παλμογράφος» της εποχής, χωρίς υστεροβουλίες, περιττούς φόβους και εκπτώσεις. Ο συγγραφέας οφείλει να παραμείνει ον ανένταχτο και αντι-εξουσιαστικό.
Στην εποχή μας ένας συγγραφέας μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για τους νέους; Αν ναι, πώς μπορεί να γίνει αυτό;
Πρότυπο ως προς τί; Και γιατί συγκεκριμένα για τους νέους; Δεν μου ταιριάζει να εξιδανικεύω τους ανθρώπους, ούτε και τους ρόλους που κλήθηκαν ή θέλησαν να υπηρετήσουν.
Η ποίηση λειτουργεί ως πομπός αντιλήψεων και ηθικών αξιών. Ποια είναι η άποψή σας;
Θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως τέτοια. Αλλά η συζήτηση περί ηθικών αξιών μοιάζει ατέρμονη. Ιδίως σε έναν πλανήτη που τον κινούν τα ένστικτα. Η ποίηση δεν είναι παρά ένας ακόμη τρόπος. Μία μέθοδος. Για ’μένα, παραμένει μία διαδικασία κατάκτησης του προσωπικού μου ύφους. Τίποτε άλλο.
Στην εποχή της τεχνολογίας, όπου όλοι χρησιμοποιούν τους υπολογιστές και ειδικά οι νέοι έχουν απομακρυνθεί από το βιβλίο, πώς θα μπορούσε η ποίηση να ξανακερδίσει το χαμένο έδαφος;
Κάθε εποχή εισάγει τους δικούς της τρόπους να υπάρξει ή να καταστραφεί. Δεν είμαι σίγουρος αν το βιβλίο ή η ανάγνωση σελίδων εισφέρουν σ’ αυτό που με ευκολία ονομάζουμε «πολιτισμό». Όπως δεν είμαι σίγουρος αν η ανάγνωση καλλιεργεί ή όχι την ανθρώπινη προσωπικότητα. Η ποίηση δεν έχει ανάγκη εδάφους. Είναι μία διαρκής διαδικασία χωρίς αρχή και τέλος. Το ζητούμενο είναι ίσως να προσεγγίσουμε μία ποιητικότητα που δεν έχει ανάγκη βιβλίων, αναγνωστικού κοινού, χαμένου ή κερδισμένου εδάφους.
Η τέχνη ξεκινάει από το εξώφυλλο ενός βιβλίου ή από το εσωτερικό του;
Μάλλον, αντιλαμβάνομαι διαφορετικά τον όρο «Τέχνη». Υπάρχει σοβαρή διάκριση μεταξύ Τέχνης και τεχνικής. Ουσιαστικά, χρησιμοποιούμε τεχνικές με σκοπό να πλησιάσουμε κάποτε την Τέχνη. Εκείνο που οι Αλχημιστές ονόμαζαν Ars Magna. Πάντως, έχει σημασία τόσο το περιεχόμενο όσο και το περίβλημα. Όλα μετέχουν σε όλα.
Πώς απαντάτε σε όσους κατατάσσουν τα βιβλία σε κατηγορίες, όπως «ελαφριά» ή «γυναικεία» λογοτεχνία;
Υπάρχει και ελαφριά και γυναικεία λογοτεχνία. Υπάρχει ό,τι λογοτεχνία ζητήσει κανείς. Όπως, επίσης, χωράει συζήτηση για το τι πάει να πει τέχνη του λόγου. Πράγματι, φαίνεται να υπάρχει μεγάλη ανάγκη κατάταξης και κατηγοριοποίησης. Μάλλον είναι σύμπτωμα της εποχής. Στην ουσία, δεν με αφορά.
Κάθε μήνα εκδίδονται καινούργια λογοτεχνικά έργα. Πώς θα ξεχωρίσει ο αναγνώστης ένα λογοτεχνικά άρτιο έργο;
Δύσκολα μπορεί να σταματήσει κανείς μία γραμμή παραγωγής. Ας μη γελιόμαστε, επιχειρηματικά δουλεύει πρωτίστως το πράγμα. Μου είναι αδιάφορο με ποιον τρόπο θα ξεχωρίσει ο αναγνώστης κάποιο έργο ανάμεσα σε τόσα άλλα. Όπως κι αν ένα έργο λογίζεται άρτιο ή όχι. Πάντως, αν κάτι λείπει είναι ο αναγνώστης και το αναγνωστικό του κριτήριο.
Ισχύει και σε σας πως προτιμάτε να διαβάζεται ξένους παρά Έλληνες συγγραφείς;
Δεν θα το έλεγα. Υπάρχουν όμως συγγραφείς του εξωτερικού που με κέρδισε η γραφή τους. Αλλά επιστρέφω όλο και πιο συχνά στην ελληνική γραμματεία. Δεν ξέρω γιατί πρέπει να αναζητήσω την εκτός συνόρων αναγνωστική εμπειρία, όταν με υπερκαλύπτει η ελληνική γραμματεία. Από τα πρώτα έργα των Ελλήνων, ως τα ιερά κείμενα, την Πατρολογία, το δοκίμιο και την ποίηση. Ατελείωτο υλικό.
Ποιο βιβλίο θεωρείτε ότι σας άλλαξε τη ζωή/τον τρόπο που σκέφτεστε;
Όσα ελάχιστα έχουν διασωθεί από την φιλοσοφία του Επίκουρου. Αδιαφορώ για τις μεθερμηνείες και τις μετέπειτα μελέτες επάνω στις Επιστολές και τις Κύριες Δόξες του. Μου αρκούν τα διασωθέντα λείψανα του λόγου του.
Ποιον συγγραφέα θαυμάζετε και ποιο βιβλίο του θα θέλατε να είχατε γράψει ο ίδιος;
Θαυμάζω την πυκνότητα της αριστοτελικής γραφής στα Μετά τα Φυσικά. Θα ήθελα να είχα γράψει την Μυστική Θεολογία του Διονυσίου Αεροπαγίτου.
Είναι αλήθεια ότι σε κάθε βιβλίο συναντούμε βιώματα και μηνύματα του συγγραφέα;
Αναπόφευκτα. Όπως έλεγε ο Αργύρης Χιόνης: «Ό,τι περιγράφω με περιγράφει». Οι συγγραφείς κρύβονται πίσω από τις πιθανές αποκαλύψεις τους και αποκαλύπτονται με όσα επιχειρούν να συγκαλύψουν. Δεν ξέρω αν μπορεί κανείς να ξεφύγει απ’ το προσωπικό βίωμα.
Πιστεύετε στα happy end; Τα συναντούμε στα βιβλία σας;
Καλώς ή κακώς, δεν έχουν όλα στη ζωή αίσιο τέλος. Μου φτάνει όμως που έχουν ένα τέλος. Ένα οποιοδήποτε τέλος. Μου αρκεί που όλα κάποτε τελειώνουν. Στα κείμενά μου υπάρχει το τετελεσμένο. Από εκεί κι έπειτα, μου είναι αδιάφορο αν είναι αίσιο ή όχι. Κι ούτε γνωρίζω αν υπάρχει αίσιο τέλος σε οτιδήποτε.
Πώς νιώσατε όταν εκδόθηκε το πρώτο σας βιβλίο;
Πέρασαν σχεδόν δέκα χρόνια από τότε. Δεν θυμάμαι πια. Πάντως, το νέο μου βιβλίο μού χάρισε κάτι σαν ανακούφιση.
Όταν γράφετε, έχετε στο μυαλό σας τους αναγνώστες;
Υποθέτω ούτε ο αναγνώστης έχει εμένα στο νου του όταν συνθέτω κείμενα. Η γραφή και η ανάγνωση είναι συνθήκες που κάποτε μπορεί να συναντηθούν, μπορεί και όχι. Πάντως, όταν γράφω, δεν έχω ως κριτήριο τον αναγνώστη.
Τί σκέπτεστε όταν σας ασκούν κριτική για κάποιο έργο σας με την οποία δεν συμφωνείτε;
Σκέφτομαι ότι καλώς έπραξαν όσοι ασχολήθηκαν και άσκησαν την όποια κριτική. Αν και εδώ που τα λέμε, λείπει ή εκλείπει ο ουσιαστικός κριτικός λόγος. Τόσο ο δημόσιος όσο και ο κατ’ ιδίαν. Λιγοστεύουν επικίνδυνα όσοι έχουν τρόπο να δουν με πραγματικά κριτική και επιμορφωτική ματιά τα κείμενα των άλλων. Στην εποχή των μέσων δικτύωσης προσέχεις ιδιαιτέρως τα λόγια σου.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για την παρούσα ποιητική σας συλλογή;
Υπήρχαν ποιητικά σχεδιάσματα και μεμονωμένοι στίχοι των τελευταίων ετών που παρουσίαζαν κάποια συνάφεια. Αν και ταλαιπωρήθηκα με την σταχυολόγηση και την διάρθρωση της συλλογής. Το Πρόσφορο Χώμα είναι ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο από τον τόπο, για τον τόπο. Το χώμα ως το στοιχείο που μας γεννά, μας θρέφει και εν τέλει μας αποσυνθέτει. Δώδεκα ποιητικές απόπειρες που διαπραγματεύονται το γήινο, το ανθρώπινο και το φθαρτό. Με έλκει το χώμα και η τρομερή αφομοιωτική του δύναμη.
Τί ελπίζετε να αποκομίσει ο αναγνώστης διαβάζοντας το βιβλίο σας;
Δεν ξέρω αν προσδοκώ κάτι από τον αναγνώστη. Έχω την αίσθηση πως όσα κάνουμε δεν είναι παρά αφορμές για να συναντηθούμε. Να έρθουμε κάπως πιο κοντά. Να αφουγκραστούμε ο ένας τον άλλον, λίγο πριν χωρίσουμε οριστικά.
[ συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στο πολιτιστικό περιοδικό kulturosupa.gr ]